Σοφία και Συμπόνια
Τσόγκιαμ Τρούνγκπα Ρίνποτσε
Ερώτηση: Μπορείτε να εξηγήσετε τη βασική διαφορά μεταξύ αγάπης και συμπόνιας και τι σχέση έχουν μεταξύ τους;
Απάντηση: Η αγάπη και η συμπόνια ειναι γενικοί όροι που μπορούμε να τους ερμηνεύσουμε με διαφορετικούς τρόπους. Γενικά στη ζωή μας ακολουθούμε την προσέγγιση του αρπάγματος, προσπαθώντας να προσκολληθούμε σε διάφορες καταστάσεις ώστε να νιώθουμε ασφάλεια. Ίσως να αντιμετωπίζουμε κάποιον σαν το μωρό μας, ή από την άλλη, ίσως μας αρέσει να βλέπουμε τον εαυτό μας ως αβοήθητο μικρό παιδί και να βρεθούμε στην αγκαλιά κάποιου. Αυτή η αγκαλιά μπορεί να είναι κάποιου ατόμου, κάποιου οργανισμού, ενός δασκάλου, οποιαδήποτε πατρική φιγούρα. Οι επονομαζόμενες σχέσεις αγάπης συνήθως έχουν ένα από αυτά τα δύο πρότυπα, είτε τρεφόμαστε από κάποιον είτε τρέφουμε άλλους. Αυτά είναι λανθασμένα, διαστρεβλωμένα είδη αγάπης και συμπόνιας. Η επιθυμία της δέσμευσης - ότι θέλουμε να «ανήκουμε», να είμαστε το παιδί κάποιου ή ότι θα θέλαμε να είναι το παιδί μας - είναι όπως φαίνεται δυνατή. Ένα άτομο ή οργανισμός, ή ίδρυμα, ή οτιδήποτε, θα μπορούσε να γίνει το παιδί μας - θα το φροντίζαμε, θα του δίναμε γάλα και θα στηρίζαμε την ανάπτυξή του. Ή αλλιώς ο οργανισμός, μπορεί να είναι η μεγάλη μητέρα από την οποία τρεφόμαστε συνεχώς. Χωρίς τη «μητέρα» μας δεν μπορούμε να υπάρξουμε, δεν μπορούμε να επιβιώσουμε. Αυτά τα δύο πρότυπα απλώνονται σε οποιουδήποτε είδους ζωτική ενέργεια μπορεί να μας διασκεδάσει. Αυτή η ενέργεια μπορεί να είναι τόσο απλή όσο μια καθημερινή φιλία ή μια δραστηριότητα που μας ενθουσιάζει την οποία θέλουμε να ξεκινήσουμε, και μπορεί να είναι σύνθετη όπως ο γάμος ή η καριέρα που επιλέγουμε. Είτε θέλουμε να ελέγχουμε τον ενθουσιασμό είτε θέλουμε να είμαστε μέρος του.
Όμως υπάρχει και ένα άλλο είδος αγάπης και συμπόνιας, ένα τρίτο είδος. Να είσαι απλά, αυτό που είσαι. Δεν μειώνεις τον εαυτό σου στο επίπεδο ενός μικρού παιδιού ούτε απαιτείς από τον άλλο άνθρωπο να βρεθεί στην αγκαλιά σου. Απλά είσαι ό,τι είσαι μέσα στον κόσμο, στη ζωή. Αν μπορείς να είσαι ό,τι είσαι, οι εξωτερικές καταστάσεις θα γίνουν όπως είναι, αυτόματα. Μετά μπορείς να επικοινωνήσεις με ευθύτητα και ακρίβεια χωρίς να ενδίδεις σε κανενός είδους ανοησία, σε οποιουδήποτε είδους συναισθηματική ή φιλοσοφική ή ψυχολογική ερμηνεία. Ο τρίτος αυτός τρόπος είναι ένας ισορροπημένος τρόπος ανοιχτοσύνης και επικοινωνίας που αυτόματα επιτρέπει τεράστιο διάστημα, χώρο για δημιουργική ανάπτυξη, διάστημα όπου χορεύεις και ανταλλάσσεις.
Συμπόνια σημαίνει ότι δεν παίζουμε το παιχνίδι της υποκρισίας και της αυτο-εξαπάτησης. Για παράδειγμα, αν θέλουμε κάτι από κάποιον και πούμε, «Σε αγαπώ», συχνά ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε να τον δελεάσουμε στο δικό μας χώρο, στη δική μας πλευρά. Το είδος της προσηλυτιστικής αγάπης είναι πολύ περιορισμένο. «Πρέπει να μ'αγαπάς, ακόμα κι αν με μισείς, γιατί εγώ είμαι γεμάτος αγάπη, είμαι βουτηγμένος στην αγάπη, είμαι εντελώς μεθυσμένος από την αγάπη!» Τι σημαίνει αυτό; Ότι με απλά λόγια ο άλλος άνθρωπος θα έπρεπε αν εισβάλλει στο δικό σας χώρο γιατί λέτε ότι τον αγαπάτε, ότι δεν πρόκειται να του κάνετε κακό. Αυτό είναι ύποπτο. Οποιοσδήποτε έξυπνος άνθρωπος δεν πρόκειται να πειστεί από ένα τέτοιο τέχνασμα. «Αν πραγματικά με αγαπάς όπως είμαι, γιατί θέλεις να έρθω στη δική σου περιοχή; Γιατί αυτό το θέμα της περιοχής και των απαιτήσεων γενικά; Τι θέλεις από μένα; Πώς μπορώ να ξέρω ότι, αν εισέλθω στη δική σου περιοχή, ότι δεν θα προσπαθήσεις να μου επιβληθείς, ότι δεν θα δημιουργήσεις μια κλειστοφοβική κατάσταση με βαριές απαιτήσεις για αγάπη;» Όσο υπάρχει μια συγκεκριμένη περιοχή αναμεμειγμένη με την αγάπη κάποιου, οι άλλοι θα είναι καχύποπτοι με την «αγάπη» και τη «συμπονετική» του στάση. Πώς μπορούμε να σιγουρευτούμε, όταν μια γιορτή ετοιμάζεται για εμάς, ότι το φαγητό δεν είναι δηλητηριασμένο; Η ανοιχτοσύνη έρχεται από ένα συγκεντρωτικό άτομο ή είναι πλήρης ανοιχτοσύνη;
Το βασικό χαρακτηριστικό της αληθινής συμπόνιας είναι καθαρή και άφοβη ανοιχτοσύνη χωρίς περιορισμούς. Δεν υπάρχει ανάγκη να είσαι αγαπητός και ευγενικός με τους γείτονες, δεν υπάρχει ανάγκη να μιλήσεις όμορφα στους άλλους και να χαμογελάσεις. Αυτό το παιχνιδάκι δεν χρειάζεται. Στην πραγματικότητα είναι ντροπιαστικό. Η αληθινή ανοιχτοσύνη ενυπάρχει σε μια πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, μια καθολική κλίμακα. Συμπόνια σημαίνει να είσαι όσο ενήλικας είσαι, διατηρώντας παράλληλα μια παιδική ποιότητα. Στις Βουδδιστικές Διδασκαλίες το σύμβολο της συμπόνιας, όπως έχω ήδη πει, είναι ένα φεγγάρι που λάμπει στον ουρανό, ενώ η εικόνα του αντικατοπτρίζεται σε εκατό μπωλ με νερό. Το φεγγάρι δεν απαιτεί, «αν είσαι ανοιχτός σε μένα, θα σου κάνω τη χάρη και θα λάμψω επάνω σου». Το φεγγάρι απλώς λάμπει. Η ουσία είναι να μην θες να ωφελήσεις κανέναν ή να τους κάνεις ευτυχισμένους. Δεν υπάρχει ακροατήριο που να εμπλέκεται, κανένα «εγώ» και «αυτοί». Είναι ζήτημα ανοιχτής προσφοράς, ολοκληρωμένης γενναιοδωρίας, χωρίς τις σχετικές αντιλήψεις του δίνω και παίρνω. Αυτή είναι η βασική ανοιχτοσύνη της συμπόνιας: άνοιγμα χωρίς απαίτηση. Απλά να είσαι αυτό που είσαι, να είσαι ο κύριος της κατάστασης. Αν απλά «είσαι», τότε η ζωή κυλάει γύρω σου και μέσα από εσένα. Αυτό θα σε οδηγήσει να δουλέψεις και να επικοινωνήσεις με κάποιον, κάτι που φυσικά απαιτεί τεράστια ζεστασιά και ανοιχτοσύνη. Αν έχεις το περιθώριο να είσαι αυτό που είσαι, τότε δεν χρειάζεσαι την «ασφαλιστική δικλείδα» να προσπαθείς να είσαι ένας καλός άνθρωπος, ένας θεοσεβούμενος και συμπονετικός άνθρωπος.
Ερώτηση: Αυτή η ανελέητη συμπόνια ακούγεται σκληρή.
Απάντηση: Η συμβατική προσέγγιση της αγάπης είναι όπως αυτή ενός πατέρα, που είναι εξαιρετικά αφελής και θα ήθελε να βοηθήσει τα παιδιά του να ικανοποιήσουν όλες τις επιθυμίες τους. Μπορεί να τους δώσει τα πάντα: χρήματα, ποτά, όπλα, φαγητό, οτιδήποτε για να τα κάνει ευτυχισμένα. Ωστόσο, μπορεί να υπάρχει ένα άλλο είδος πατέρα που δεν θα προσπαθούσε μόνο να κάνει τα παιδιά του ευτυχισμένα, αλλά που θα δούλευε για τη θεμελιώδη υγεία τους.
Ερώτηση: Γιατί ένα πραγματικά συμπονετικό άτομο δεν νοιάζεται να προσφέρει οτιδήποτε;
Απάντηση: Δεν είναι ακριβώς η προσφορά αλλά το άνοιγμα, εν σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Είναι θέμα αναγνώρισης της ύπαρξης των άλλων ανθρώπων όπως είναι, αντί να σχετίζονται με τους ανθρώπους από την άποψη μιας σταθερής και προκατειλημμένης ιδέας αρέσκειας ή δυσαρέσκειας.
Ερώτηση: Δεν υπάρχει σοβαρός κίνδυνος αυτο-εξαπάτησης που εμπλέκεται στην ιδέα της αμείλικτης συμπόνιας; Ένα άτομο μπορεί να πιστεύει ότι είναι αδίστακτα συμπονετικός, ενώ στην πραγματικότητα εξαπολύει μόνο τις επιθέσεις του.
Απάντηση: Σίγουρα, ναι. Επειδή είναι μια τόσο επικίνδυνη ιδέα περίμενα μέχρι τώρα για να την παρουσιάσω, αφού συζητήσαμε σχετικά με τον πνευματικό υλισμό και το Βουδδιστικό μονοπάτι εν γένει και βάλαμε ένα υπόβαθρο διανοητικής κατανόησης. Στο στάδιο για το οποίο μιλάω, αν ένας μαθητής πρόκειται πραγματικά να ασκήσει αδίστακτη συμπόνια, πρέπει να έχει ήδη ολοκληρώσει μια τεράστια εργασία: διαλογισμού, μελέτης, μη προσκόλλησης και συνειδητοποίησης της αυτο-εξαπάτησης και της αίσθησης χιούμορ και ούτω καθεξής. Αφού ένα άτομο έχει βιώσει αυτή τη διαδικασία, κάνοντας αυτό το μακρύ και δύσκολο ταξίδι, τότε η επόμενη κατανόηση είναι αυτή της συμπόνιας και της σοφίας. Έως ότου ένα άτομο μελετήσει και διαλογιστεί πολύ, θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο για το ίδιο να προσπαθήσει να ασκήσει την ανελέητη συμπόνια.
Ερώτηση:Ίσως ένα άτομο μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα ορισμένο είδος ανοίγματος, συμπόνιας σε σχέση με άλλους ανθρώπους. Αλλά τότε διαπιστώνει ότι ακόμη και αυτή η συμπόνια είναι το ίδιο περιορισμένη, ακόμα ένα στερεότυπο. Θα πρέπει πάντα να βασιζόμαστε στο άνοιγμά μας που μας μας βγάλει μέσα από αυτήν την κατάσταση; Υπάρχει κάποιος τρόπος να σιγουρευτούμε ότι δεν κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας;
Απάντηση: Αυτό είναι πολύ απλό. Αν εξαπατήσουμε τους εαυτούς μας στην αρχή, θα υπάρξει κάποια συμφωνία που θα κάνουμε αυτόματα με τους εαυτούς μας. Σίγουρα ο καθένας το έχει βιώσει αυτό. Για παράδειγμα, αν μιλάμε σε κάποιον και υπερβάλλουμε, προτού καν ανοίξουμε το στόμα μας, θα πούμε στον εαυτό μας: «Ξέρω ότι υπερβάλλω, αλλά θα ήθελα να πείσω αυτόν τον άνθρωπο». Συνέχεια παίζουμε αυτό το παιχνιδάκι. Είναι λοιπόν σημαντικό να είμαστε στην ουσία του θέματος, και να είμαστε ειλικρινείς και εντελώς ανοιχτοί με τους εαυτούς μας. Το ζήτημα δεν είναι το άνοιγμα προς τους άλλους ανθρώπους. Όσο περισσότερο ανοιγόμαστε στον εαυτό μας, εντελώς και πλήρως, τόσο μεγαλύτερη ανοιχτοσύνη αντανακλάται στους άλλους. Γνωρίζουμε πραγματικά πότε εξαπατάμε τον εαυτό μας, αλλά προσπαθούμε να κάνουμε τους κωφούς και τους χαζούς στην αυτο-εξαπάτησή μας.
Απόσπασμα από το βιβλίο Cutting Through Spiritual Materialism μετάφραση και απόδοση από τα αγγλικά στα ελληνικά, μεταφραστική ομάδα Karma Kunkhyab Ling.
